'Wij willen de achteruitgang van de levenskwaliteit van mensen met myotone dystrofie een halt toeroepen', aldus prof. dr. Hans van Bokhoven. 'Gecombineerde gen- en celtherapie heeft daarbij veel potentie.'
De groep in Nijmegen is de enige ter wereld die werkt met deze vorm van gentherapie: gentherapie op basis van spierstamcellen. Dat zijn speciale cellen in je lichaam die beschadigde spiervezels kunnen repareren en nieuwe spiercellen kunnen maken. Met gentherapie verwijderen de onderzoekers de DNA-fout uit spierstamcellen van iemand met MD in het lab. Onderzoeker Rick Wansink: 'Vergelijk dit met het herstellen van een beschadigd tandje in een horloge. De spierstamcellen vertonen hierna geen kenmerken van de ziekte meer.' Met celtherapie geven ze de gecorrigeerde cellen vervolgens terug aan de patiënt, waar ze zelf de weg naar het aangedane weefsel vinden. Het idee is dat de eigen cellen van de patiënt daar het spierweefsel kunnen herstellen.
Het grotere doel
Onderzoeker Renée Buurman-Raaijmakers neemt ons mee in wat het onderzoek precies inhoudt. Renée: 'Voor dit onderzoek hebben we verschillende kleine doelen die het grote doel, een gen- en celtherapie voor myotone dystrofie, mogelijk moet maken. Zo kijken we of we genoeg gezonde spierstamcellen kunnen kweken in het laboratorium die gebruikt kunnen worden voor een therapie, maar ook of deze spierstamcellen goed zijn aangepast. Daarnaast zijn we bezig om de eerste testen in het laboratorium op te zetten waarin we deze spierstamcellen injecteren, om te zien of we een beschadigde spier kunnen repareren. Om dat te verwezenlijken, moeten we eerst uitzoeken hoe we de injectie het beste kunnen plaatsen. We moeten bepalen hoeveel spierstamcellen we terugvinden in de spieren en bijvoorbeeld ook waar deze precies zitten.'
Succesvol behandelen in het laboratorium
De onderzoekers hebben het afgelopen jaar verschillende grote stappen gezet. Hans vertelt: 'We hebben laten zien dat we in de spierstamcellen enorme successen hebben kunnen behalen met de gentherapie. In het laboratorium gebruiken we een "moleculaire schaar" om het schadelijke DNA uit de spierstamcellen van mensen met myotone dystrofie te verwijderen. Zo kunnen we in het lab cellen creëren die in feite gezond zijn. Waar we in het begin slechts 1% van de spierstamcellen succesvol konden behandelen in het laboratorium, behalen we nu een succespercentage van meer dan 50%.'
Herstel van de zieke spier
Renée vervolgt: 'We hebben voor het eerst laten zien dat gezonde spierstamcellen meedoen aan het herstel van de zieke spier, iets wat we altijd vermoedden, maar nu daadwerkelijk hebben bewezen.' Renée neemt ons mee in hoe ze dat dan doen. 'We zetten de zieke cellen (groen op de foto) uit in een kweekschaaltje in het lab en zorgen dat ze zelf spiervezels (rood) gaan vormen. Na een aantal dagen voegen we daar gezonde spierstamcellen (blauw) aan toe. Daarna laten we ze weer een aantal dagen verder groeien. Als je goed kijkt naar de rode spiervezels, dan zie je daarbinnen duidelijk rijtjes van groene en blauwe stipjes bij elkaar, oftewel zieke en gezonde cellen die samenwerken en samen een spiervezel kunnen vormen.'
'Als wij in het lab dan nog verder inzoomen, dan kunnen we op eiwitniveau kijken. We maken dan foto’s van individuele rode spiervezels en tellen de groene en blauwe cellen. Vervolgens kijken we hoeveel eiwitten gemiddeld aanwezig zijn. Wat we dan zien, is dat er eiwitten van gezonde cellen naar de zieke cellen gaan. Anders gezegd: de toegevoegde gezonde cellen helpen de zieke spier beter te maken. Deze verbetering zien we al als 20-30% van de spiervezel uit gezonde cellen bestaat. En dat zien we zelfs al na 5 dagen.'
Komend jaar
Rick sluit af: 'Als ik 10 jaar terugkijk, had ik toen niet kunnen voorspellen dat we nu zijn waar we zijn. Er moet nog veel gebeuren, maar er is hoop voor de toekomst. We blijven ons uiterste best doen om zo snel mogelijk voortgang te boeken.'
Het komende jaar willen de onderzoekers van het Radboudumc uitzoeken of met de toediening van de gecorrigeerde cellen uiteindelijk voldoende nieuwe spieren aangemaakt worden. Daarnaast willen ze zeker weten of de gecorrigeerde cellen veilig zijn om gebruikt te kunnen worden bij mensen.
Meer weten?
- Spierziekten Nederland: Voortgang onderzoek gentherapie MD
- Gentherapie voor myotone dystrofie - Spierfonds
